yazar, öğretmen
Yaşam Öyküsü
Tam ismi Ȃfet Muhteremoğlu olan yazar, 2 Ocak 1937 tarihinde Çanakkale’nin Ezine ilçesinde dünyaya geldi. Öğretmen Zekeriya Muhteremoğlu’nun kızıdır. Çocukluğunun ilk üç yılı babasının görevi nedeniyle Kars ve Iğdır’da geçti. 5 yaşında İstanbul’a taşındılar. Çapa İlk öğretmen Okulu’nu (1954) ve 1957 yılında Çapa Eğitim Enstitüsü Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi. İzmit ve İstanbul’da bir süre orta dereceli okullarda Türkçe öğretmenliği yaptı. Yüksek öğrenimine İstanbul Üniversitesi Felsefe ve Klasik Diller bölümünde devam etti. Bu bölümü okumak isteyişini: “Bir yazar olarak gelişmemde ne çevremin ne okullarımın ne okuduğum kitapların beni gereken hızla yetiştirmede bir yararı olmamıştı. Felsefe okumaya karar vermekle sanıyorum ki bu yanlış ve ağır gidişi gene kendi sezgimle bir dereceye kadar zamanında önledim.”[1] şeklinde açıklar.
1960 yılında ülkesinden ve mesleğinden ayrılarak İtalya’ya gitti. Bir süre burada yaşadı ve döndükten sonra yaşadıklarını İtalya Mektupları adıyla kitaplaştırdı. Muhteremoğlu adında bir kitabevi kuran yazar, 1968’de Rıfat Ilgaz’la evlendi. Birlikte Sınıf yayınlarını hayata geçirdiler. 1968’de kurulan İşsizlik ve Pahalılıkla Savaş Derneği’nin kurucuları arasında yer aldı.
1990 ‘lı yıllardan itibaren İslam Tasavvufuyla ilgilenmeye başlayan yazarın, dünya görüşü sosyalist çizgiden milliyetçi, mukaddesatçı bir anlayışa kaydı. İslami yaşam biçimini seçen ve kendi ifadesiyle “dönüşüm”e uğrayan yazarın bu değişimi sanatçı kişiliğine ve eserlerine de yansıdı. 1999 Nisan seçimlerinde Fazilet Partisi’nden İstanbul Belediyesi Meclis Üyeliği’ne seçildi. Yeni Şafak, Yeni Çağ ve Millî gazetede köşe yazıları yazmayı sürdürdü
“Duaları unuttuk. Besmeleyi hayatımızdan çıkardık. Sabır, tevekkül, teslimiyet gibi İslam kalelerini yıkıp insanı yalnız bıraktık. Hele tedbir, teenni, itidal gibi ölçütlerden iyice uzağa düştük.”[2]
Ȃfet Ilgaz'ın ilk evliliğinden Haluk ve Uğur Çırakman adlarında iki oğlu, Rıfat Ilgaz ile ikinci evliliğinden ise Defne Ilgaz adında bir kızı oldu.
16 Ocak 2015 tarihinde İstanbul’da aramızdan ayrılan yazarın Kabri, Yedikule Mezarlığı’ndadır.
Edebi Şahsiyeti
Okuma sevgisini Çapa Öğretmen Okulu’nda tanıştığı Zola, Dostoyevski, Tolstoy, Gogol, Goethe, Puskin gibi yazarlarla kazandığını söyleyen yazar, Rus edebiyatı hayranı olduğunu özellikle belirtir. [3] Varlık dergisinin bir liralık yayınları sayesinde Montherland, Colette, Strati ve Kazancakis hayranı olur. Gonçarov’un üç romanı olan Oblomov’ları tekrar tekrar okurken bunun sebebini, “Bir yanımla Oblomov’a benzediğim bir gerçek” sözleriyle açıklar[4]
İlk yazısı 1954 yılında henüz 17 yaşında Dünya gazetesinde yayımlandı. Öyküleri, Yücel dergisinden başlayarak (1956), İstanbul, Türk Dili, Varlık, Yansıma, Sanat ve Toplum gibi dergilerde yer aldı. 1968’e kadar yayımlanan bütün yazılarında Ȃfet Muhtememoğlu imzasını kullandı.
Çocukluğu ve gençliği, hikayelerinde de sıklıkla yer verdiği, İstanbul Kocamustafapaşa'da geçen Ilgaz: "Ben çocukluğumdan beri bu havayı soludum. Muhafazakâr insanlardan oluşan bir ailede büyüdüm. Yazılarıma yaşadıklarım aksetti. Semtin bende uyandırdığı intibalar ve ruhumda oluşturduğu düğümlerin çözülmesi gerekiyordu.[5]
Ilgaz, eserlerinde hem kentli hem de kırsal yaşamdan kesitler sunarken, öykü, roman, deneme türlerinde verdiği eserlerle edebiyat dünyasında önemli bir yer edinmiştir. Eserlerinde orta halli insanın aile içi çatışmalarını, toplum katmanlarının çeşitli sorunlarını ve bireylerin çevreleriyle uyumsuzluğundan kaynaklanan sorunları işledi.
İlk romanı Eşiktekiler 1961 yılında yayımlandı. Roman, Yeni İstanbul Gazetesi ile Türk Dil Kurumu’nun ortaklaşa verdiği 1969 Törehan Sanat Ödülü’ne değer görüldü. Bu romanı Aşamalar (1977), Sendika (1987), Garip Bir Dava (1987), Bir Feministin Doğruya Yakın Portresi (1988) takip etti. Ȃd -Semûd -Medyen isimli romanla başlayan, Yol, Yolcu ve Menekşelendi Sular’la devam eden, Sorgu ve Derviş’le biten (2010) nehir roman serisinde romanların merkezi kişisi Ahmet’in kimlik arayışını din-tasavvuf ekseninde ele aldı. Yol romanı (1993) Türkiye Yazarlar Birliği tarafından yılın romanı seçildi.
İlk öykü kitabı Ahmet Beylerin Bedriye 1963 yılında yayımlandı. Başörtülüler (1965), Toprak (1963) Toprak İnsanları adıyla (1971), Halk Hikayeleri (1972), Çeribaşı Abtullah’la İdamlık İsmail (1974), Ölü Bir Kadın Yazar (1983), Kazdağı Öyküleri (2000) diğer öykü kitaplarıdır. Başörtülüler 1965 Türk Dil Kurumu Hikâye Ödülü’ne değer bulundu. “Toprak” televizyon dizisine uyarlanarak 1979 yılında TRT’de yayınlandı.
Yazar, beş adet çocuk romanı ve 2007 yılında “Çanakkale İçinden” adını verdiği bir öykü kitabı yazdı. Çanakkale'yi içinden tanıtan bu kitapta Çanakkale’yi, insanlarını, adetlerini ve yaşayış tarzını sıcak ve samimi bir dille anlattı. Annem Annem adlı çocuk romanı 1974 yılında TRT ekranlarında dizi olarak yayınlandı. “Çocuklar da Savaştı” ve “Filiz Büyüyor” 1987–1988 yılları arasında TRT radyolarında seslendirildi.
Ilgaz, romanlarında kadın konusunu da işlemiş, onun varoluş çabasının toplumsal yönünü vurgularken kadın dünyasının gizli ve acılarla dolu dünyasını da anlatmıştır. Eşiktekiler romanında, kadın haklarının savunucusu olarak karşımıza çıkan Dilârâ ve evlilik hazırlıkları içerisinde olan Fikret’in öyküleri; Aşamalar’da, ekonomik ve ruhsal bağımsızlığını kazanma mücadelesi veren kadınlar ile bu mücadeleyi kazanamayarak çıkmaza düşen kadınların öyküsü; Bir Feministin Doğruya Yakın Portresi’nde, çağdaş ve aklı başında bir kadının evlilik ve annelik hakkındaki düşünceleri; Sendika’da, Türkiye’de ilk kez sendikanın kurulduğu özel bir okulda öğretmenlik yapan ve çocuklarına bakan yalnız bir kadının öyküsü anlatılır. Ilgaz, sözü edilen dört romanında da yaşanılan düzenin ataerkil bir yapıya sahip olduğu ve kadınlara getirilen kısıtlamalarla kadınların ikinci plana itilerek, özgürlüklerinin kısıtlandığı görüşünü roman kişilerinin düşünceleri üzerinden yansıtır.”[6]
Yazar, 2000’li yıllardan itibaren süreli yayınlarda yazdığı fikir yazılarını kitaplaştırdı. Sırasıyla gazetelerdeki yazılarından derlediği İbn’ül Vakt (2000), İkindi Güneşi/ Direnişe ve Dirilişe Dair Denemeler (2003), Vahiy Sürecinde Kadın (2004), Statükocu Dana (2005), Yarım Kalan Devrim (2009), 11 Zabit 11 Subay (2009) okuyucusuyla buluştu.
Kadın Oradaydı, Vahiy Sürecinde Kadın, adlı kitaba Hz. Meryem yazısıyla dahil oldu. (2012)
Cumhuriyet dönemin ilk kadın yazarlarından olan Afet Ilgaz, ister sosyalist dünya görüşüne yakın olduğu ilk döneminde ister İslamcı dünya görüşünü benimsediği ikinci döneminde tüm eserlerinde milli ve insani şuuru muhafaza etmiş; eserleriyle ve hayattaki duruşuyla hepimize doğru bir örnek olmuştur.
ESERLERİ
Roman: Aşamalar (1977), Sendika (1987), Garip Bir Dava (1987), Bir Feministin Doğruya Yakın Portresi (1988), Âd. Semûd, Medyen (1991), Yol (1993), Yolcu (1994) 2 romanı eklenecek
Çocuk Romanları: Annem Annem (1971), Değişen Sevgiler (1976), Çocuklar da Savaştı (1971), Filiz Büyüyor (1991), Karadaylak (1991)
Öykü: Bedriye (1963), Başörtülüler (1965), Toprak (1963) Toprak İnsanları adıyla (1971), Halk Hikayeleri (1972), Çeribaşı Abtullah’la İdamlık İsmail (1974), Ölü Bir Kadın Yazar (1983)
Çocuk Öyküsü: Çanakkale İçinden (2007)
Deneme: İbn’ül Vakt (2000), İkindi Güneşi/ Direnişe ve Dirilişe Dair Denemeler (2003), Vahiy Sürecinde Kadın (2004), Statükocu Dana (2005), Yarım Kalan Devrim (2009), 11 Zabit 11 Subay (2009)
Gezi yazısı: İtalya Mektupları (1962)
Çeviri: En Güzel İtalyan Hikâyeleri (1962)
[1] https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/unutulmaz-romanların-usta-kalemi-afet-ılgaz/2110960# erişim tarihi: 15 Ocak 2025
[2] https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/136904 erişim tarihi: 15 Ocak 2025
[3]Berrin Ar, “Afet Ilgaz’ın Hikâyeciliği”, Yüksek Lisans Tezi, 2011, Ankara Üniversitesi
[4] Afet Ilgaz, “Hayatım”, Gündoğan Edebiyat, 1993, sayı 5, 52-56.
[5] https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/unutulmaz-romanların-usta-kalemi-afet-ılgaz/2110960# erişim tarihi: 15 Ocak 2025
[6] Zehra Yazbahar, “Afet (Muhteremoğlu) Ilgaz’ın Romanlarında Kadın Sorunsalı”, 2011, Turkish Studies. Turkey. 6/2. 1063-1082
