Ali Murtaza Gürkaynak

d.1910 / ö.1966
edebiyat tarihçisi, öğretmen, şair

Yaşam Öyküsü

1910 yılında Hüseyin Efendi ile Fatma Hanım’ın oğlu olarak Çanakkale’de dünyaya geldi. İlk ve ortaöğrenimini Çanakkale’de tamamladı (1925). 1930 yılında İstanbul Erkek Muallim Mektebi’nden mezun oldu. Bir süre ilkokul öğretmenliği yaptıktan sonra Ortaöğretim Tarih ve Coğrafya Öğretmen Yardımcılığı sınavını kazanarak lise öğretmenliği diploması aldı. Sırasıyla Gelibolu ve Bilecik’te orta dereceli okullarda çalıştı. 1938 yılında İzmir Karataş Ortaokulu’na atandı. 1960’ta buradan emekli oldu.  1966 yılında İzmir’de vefat etti.

Edebi Şahsiyeti

İlk yazısı İzmir Halkevleri’nin yayın organı olan Fikirler Dergisi’nde yayımlandı (1939). Devrin birçok önemli yazarı hem bu dergide yazdılar hem de halkevlerinde aktif olarak çalıştılar.

Yazar, İzmir’de Cumhuriyet yıllarında özellikle bölge edebiyatı ve edebî temalar tarihi üzerine yaptığı incelemeler ve araştırmalarla tanınmıştır. “Edebiyatımızda Kadın Şair ve Muharrirler”, “Edebiyatımızda İzmir”, “Edebiyatımızda Vatan ve Millet” gibi derlemeleriyle dikkat çekti. Yirmi yıla yakın bir süre Yeni Asır gazetesinde çalıştı. Burada, “Tarihten Fıkralar”, “Daldan Dala” adlarını taşıyan köşesinde edebiyat tarihi, toplum, coğrafya konulu makale ve sohbetler kaleme aldı, Yazıları ayrıca Halkın Sesi ve Demokrat İzmir, Dokuz Eylül gazetelerinde yer aldı. Yazılarında Murtaza Gürkaynak adını kullandı.

Edebiyat tarihiyle ilgili araştırma ve inceleme kitaplarının yanı sıra yazarın, Gönül İklimlerinde adlı bir şiir kitabı da bulunmaktadır.[1]

ESERLERİ:

Şiir: Gönül İklimlerinde (1936)

İnceleme-araştırma: Celal Sahir Erozan, Hayatı ve Eserleri (Hüsamettin Şemsi Ege ile 1936), Mehmet Emin Yurdakul, Hayatı ve Eserleri (1937), Dünküler Bugünküler (1938), Öz Türkiye Coğrafyası Yardımcı El Kıtabı (Alâaddin Candemir ile, 1939), Edebiyatımızda Hece Vezni ve Nevileri (1939), Kaynak Tenkit ve Bizdeki Münekkitler (1939), Edebiyatımızda Kadın Şair ve Muharrirler (1940), Edebiyatımızda İzmir (1940), Edebiyatımızda Vatan ve Millet (Alâaddin Candemir ile 1941)

[1]  Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, AKMB Yay. C. IV. s. 287. 2004, Ankara

Ahmet Köksal

 

d. 1920 / ö.1997

şair, öğretmen, resim eleştirmeni

Yaşam Öyküsü

1920 yılında Çanakkale’nin Kızılkeçili köyünde dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini Çanakkale’de tamamladı. 1939’da Edirne Erkek Öğretmen Okulu’ndan mezun oldu. İki yıl Ayvacık’ta ilkokul öğretmenliği yaptı. 1941-1942 yılları arasında askerlik görevi için Sarıkamış ve Hasankale’de bulundu. 1946’da Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-İş Bölümü’nden mezun oldu.  Silifke, Aydın, Zara, Lâpseki, Bayramiç ve Çanakkale’de resim öğretmeni ve müdür yardımcısı olarak çalıştı. İstanbul Ümraniye Lisesi’nde öğretmenken kendi isteği ile emekli olan yazar Meydan Larousse Ansiklopedisini hazırlayan ekipte yer aldı. 1997 yılında İstanbul’da aramızdan ayrıldı.

Edebi Şahsiyeti

İlk şiirleri 1940’ta Servet-i Fünun- Uyanış dergisinde yayımlandı. Bedri Gider ve Şinasi Saba ile hazırladığı “Atatürk İçin” adlı şiir antolojisi 1943’te Yeditepe yayınları arasından çıktı. Ülkü, Yirminci Asır, Ant, Edebiyat Dünyası, Kaynak, Seçilmiş Hikâyeler, Dost ve özellikle Yeditepe dergisinde yayımlanan şiirleriyle tanındı (1946-1949). 702li yıllardan itibaren Papirüs, Yeni Edebiyat, Yeni Gazete, Yansıma gibi süreli yayınlarda kitap tanıtımı ve eleştiri yazıları kaleme aldı. “Yollar Boyunca” adlı gezi yazıları 1970’te Cumhuriyet gazetesinde yayımlandı.

Atilla Özkırımlı’ya göre şiirlerinde “Garip’ten sonraki ara kuşağın toplumcu yönsemeye girmiş temsilcileri arasında Anadolu görünümleri içinde bir umudu, bir direnme duygusunu yansıtmaya çalıştı.” [1] Cemal Süreya: “Ahmet Köksal’in şiirlerini otuz beş yıldan beri izlerim. Yanık Sarıda da Sonsuz Haziran’da da ve elinizdeki yeni kitabı Çoğul Mavilik’te de görülmeyen ama damarın içinde rahatça yürüyen kan gibi bir canlılık gördüm.”[2]

Şiirlerinin yanı sıra uzun yıllar Milliyet gazetesinde ve Milliyet Sanat’ta resim eleştirileri yazan Köksal, Türk resim sanatının bu alanında da çalıştı. 1988’de Ressam Malik Aksel ile ilgili bir inceleme; 1990’da Ressam İbrahim Balaban hakkında bir derleme; 1991’de Türkiye’de Figüratif Resim ve Faruk Cimok adlı bir araştırma kitabı yayımladı.

Ölümünün ardından Milliyet Sanat: “Ahmet Köksal, kişilikli bir eleştirmendi. Kendi doğruları vardı ve o bunlardan hiç ödün vermezdi. Kimi zaman bir sergiyi özellikle ya da özel bir dikkatle izlemesini ve mümkünse bir şeyler yazmasını rica ederdik, hemen "Olur" demezdi, "Bir bakarım, ben uygun görürsem yazarım" diye yanıtlardı. İnanmadığı bir sanatçı için kimse ona bir şey yazdıramazdı. Yazısının ne kadar olacağına kendi karar verirdi. Bazen teknik nedenlerle, daha kısa yazması gerektiğini söyleyecek olsak, tepki gösterir ve bizim düzenimizi onun yazılarına göre uygulamamızı söylerdi. Biraz da alıngandı galiba. Ahmet Köksal, disiplinliydi. Belki de öğretmenlik günlerinden kalma bir nitelik. Yazılarını sağlık sorunlarının olduğu günlerde bile hiç aksatmadı.[3]

ESERLERİ

Şiir: Yanık Sarı (1958), Sonsuz Haziran (1962), Çoğul Mavilik (1991)

Antoloji: Atatürk İçin (Bedri Gider ve Şinasi Saba ile) (1943), Aşk Şiirleri Antolojisi (1955), Çocuk Şiirleri (1973)

Araştırma-derleme-inceleme: Ressam Eğitimci ve Yazar Malik Aksel (1988), İbrahim Balaban (1990), Türkiye’de Figüratif Resim ve Faruk Cimok (1991)

 

---

[1] Atilla Özkırımlı, Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, cilt 3 s. 796 Cem Yay. 1987, İstanbul

[2] Ahmet Köksal, Çoğul Mavilik, tanıtım yazısı, Bilim Kitapevi, 1991, İstanbul

[3] https://www.milliyet.com.tr/kultur-sanat/ahmet-koksal-son-yazisini-yazdigini-biliyordu-5388516 erişim: 19 Ocak 2025

 

Adalet Cimcoz

 

d.1910 / ö.1970

yazar, dublaj sanatçısı, küratör 

Yaşam Öyküsü

1910 yılında Çanakkale  Kilitbahir’de dünyaya geldi. Annesi Alman, babası topçu subayı bir Türk’tür. Altı yaşındayken Almanya’ya göç ettiler. Orta öğrenimini  Almanya’da tamamladı. Yurda döndükten sonra çeşitli kurumlarda sekreter ve Toprak Mahsulleri Ofisi’nde çevirmen olarak çalıştı. 1931’de dublaj sanatçısı Ağabeyi Ferdi Tayfur (O yıllarda Lorel Hardy’i seslendirdi) vesilesiyle seslendirme yapmaya başladı. Seslendirdiği ilk film, ‘King Kong’tur. Yabancı filmlerde başladığı dublaj sanatçılığını, 1950'deki Çete filminden itibaren yerli filmlerde seslendirme yaparak sürdürdü. Klasik Türk sinemasının efsane oyuncuları, Türkan Şoray, Belgin Doruk, Muhterem Nur, Sezer Sezin, Fatma Girik ve Filiz Akın’a sesiyle uzun yıllar can verdi ve “dublaj” kraliçesi olarak anıldı.

1939'da avukat Mehmet Ali Cimcoz ile evlenerek Cimcoz soyadını aldı. Mehmet Ali Cimcoz, I. Mahmut devri Osmanlı sadrazamlarından Topal Osman Paşa'nın ve Mora Sancak beylerinden İbrahim Paşa'nın torunudur. Sanata meraklı ve devrin sanatçılarıyla yakından ilişkileri vardı. Cimcoz, eşi vasıtasıyla sanat çevresini yakından tanıma fırsatı buldu. 1970 yılında İstanbul’da aramızdan ayrıldı.  Mezarı Aşiyan Kabristanı’ndadır.

Edebi Şahsiyeti

Türkiye’de dedikodu yazarlığını ilk kez başlatan Cimcoz, Hafta, Salon, Tasvir, Aydede, 20.Asır gibi gazetelerde o yıllarda yeni yeni oluşmakta olan İstanbul cemiyet hayatının görgüsüzlüğünü, zevksizliğini hicveden yazılar yazdı. Köşesinin adı Fitne Fücur’du.

1950 yılında İstanbul Beyoğlu’nda Türkiye’nin ilk özel sanat galerisi olan Maya’yı kurdu. Galeri beş yıl boyunca yaşamayı başardı. Yenilikçi sanat akımlarını yaygınlaştırmayı hedefleyen galeri, dönemin genç sanatçıları için bir okul niteliği kazandı. Cimcoz, burada, şiir ve müzikten esinlenen sergiler düzenledi.  Karikatürün bir sanat dalı olarak kabul görmesi gerektiği düşüncesiyle karikatür sergileri açtı. Heykel, mozaik, seramik, fotoğraf, desen ve halk sanatları gibi konuları bir arada sunarak görsel sanatlara disiplinler arası bir boyut kazandırmak istedi.

Sabahattin Eyüboğlu ve Azra Erhat’ın teşvikleriyle Almanca’dan Türkçeye çeviriler yapmaya başladı. Başta Brecht ve Kafka olmak üzere Alman yazarlarının yapıtlarını Türkçeye kazandırdı.  Kafka’dan Milena’ya Mektuplar çevirisi ile 1962 Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü’nü kazandı. Bunun yanı sıra, Yeditepe, Varlık ve Yeni ufuklar gibi edebiyat dergilerinde şiir, öykü, kitap tanıtım yazıları yazdı. İstanbul Radyosu’nda kısa sohbet programları hazırladı.

Azra Erhat: “Adalet’in sesi neydi? Susup susmadığını, yok olup olmadığını ancak ne olduğunu kavramakla kestirebiliriz. Evet, çok yönlü bir sesi vardı Adalet Cimcöz’ün. Türkan Şoray’ı da Hülya Koçyiğit’i de Belgin Doruk’u da dile getirirdi o. Radyoda sabundan, diş macunundan ya da kılık kıyafetten söz etti miydi bir “şey” söylerdi hepimize. Kulağımızı diker, sesi bir yandan zevkimizi okşarken, öte yandan da sözü, söz ve öz olarak çın çın dolaşırdı beynimizin kıvrımlarında, incecik bir gonk gibi bir oraya bir buraya vurur, bir kıpırtı, bir canlılık uyandırırdı kafamızda. Vurucu, kışkırtıcı bir uyarıcılığı vardı Adalet’in. Sizi gördü mü bir bakışta sarıverir tepeden tırnağa görüntünüzü, şişmanladınız mı, zayıfladınız mı, elbiseniz yakıştı mı, yakışmadı mı, keyifli misiniz, keyifsiz mi hemen anlar, hemen de dile getirirdi düşündüğünü; ufacık bir taş atardı size.”[1]

Yazar Mine Söğüt, uzun bir araştırma ile terekesinden toplayabildiklerini bir araya getirmiş ve dostlarının “Ada”dediği Adalet Cimcoz’un yaşamöyküsü üzerine  bir kitap yazmıştır.[2]

ESERLERİ:

Çeviri: Ölüm Gemisi (B Traven, 1957), Sezua’nın İyi İnsanı (Bertolt Brecht, 1961), Milena’ya Mektuplar, (F. Kafka, 1962), Loence ile Lena (G Büchner, 1963), Dinamit (B Traven 1963), On Dakika Sonra Buffalo (Günter Grass, 1964), Eğlentili Bir Gömme Töreni (T. Déry 1967), Kafka’nın Sevgilisi Milena (Margarete Buber- Neumaan, 1967), Pamuk İşçileri (B. Traven, 1968), Adanmış Topraklar Üstünde (Efraim Kişon, 1969)

---

[1] Azra Erhat, Adaletin Sesi, Yeni Ufuklar, Mayıs, 1970, İstanbul

[2] Mine Söğüt, Adalet Cimcöz, Bir Yaşam Öyküsü Denemesi, Yap Kredi Yay. 2000, İstanbul

Dizin

 A

           °Abdürrahim Karadeniz

           ° Adalet Cimcoz

• Adem Turan
• Adnan Adıvar

• Afet Ilgaz
• Ahmet Köksal
• Akın Su
• Arif Damar
• Ayşe Tural




B

• Bedri Gider
  
• Bünyamin Nami Tonka
  




C


• Cahide Ulaş
  
• Celal Nuri İleri
  




D


• Doğan Ülkekul
  




F


• Ferit Ragıp Tuncor
  
• Filiz Tosyalı
  
• Fügen Kıvılcımer
  
• 
  

H


• Hafi Kadri Alpman
  
• Hasan Cemil Çambel
  




İ


• İbrahim Dizman
  
• İ Güney Dal
  
• İhsan Boran
  
• İlhan Demiraslan
  
• İsmail Bilgin
  
• İsrafil Güler
  




K


• Kemal Bilbaşar
  




M


• Mahir Ünsal Eriş
  
• Melih Cevdet Anday
  
• Meral Afacan Bayrak
  
• Mümtaz Zeki Taşkın
  




N


• Nehir Aydın Gökduman
  
• Nurduran Duman
  
• Nursel Çetin
  




O


• Oğuz Gülmez
  
• Orhan Talat Şalcıoğlu
  




Ö


• Özcan Ergüder
  




P


• Pekay Kurşunoğlu
  




R


• Reyhan Yıldız Eren
  




S


• Saba Altınsay
  
• Sine Ergün
  




Ş


• Şevket Arı
  

T


• Tahir Musa Ceylan
  
• Türkkaya Ataöv
  

Y


• Yıldız Ecevit
  

Z


• Zerrin Soysal