Adnan Adıvar

d.1882 / ö. 1955

yazar, siyasetçi, akademisyen, tıp doktoru

Yaşam Öyküsü

Ülkemizin 19. yy’da yetiştirdiği bir ilimler tarihçisi, seçkin bir düşünce insanı olan Adıvar, 1882 yılında Çanakkale Gelibolu’da dünyaya geldi. Tam adı Abdülhak Adnan’dır. Kadı Ahmed Bahayi Efendi ile Sabiha Hanım’ın oğlu olan Adıvar, ilk ve orta öğrenimini İstanbul’da tamamladı. Yüksek öğrenimine İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde başladı, Almanya Berlin Üniversitesi’ Tıp Fakültesi’nde tamamladı. Uzmanlığını İç hastalıkları alanında Zürih’te yaptı.

1908 Meşrutiyet’iyle birlikte İstanbul’a döndü ve Tıp Fakültesi müdürlüğüne getirildi. İki yıl bu görevde kaldıktan sonra I. Dünya Savaşı’na Trablusgarp Cephesi’nde Hilal-i Ahmer (Kızılay) müfettişi olarak katıldı ve savaş boyunca Sıhhiye Umum Müdürü, binbaşı rütbesiyle Genel Karargâh Sağlık Müfettiş Yardımcısı olarak görev yaptı. Savaşın sonunda Tıp Fakültesi'ndeki görevine döndü.

1917 yılında o sırada Lübnan'da eğitimci olarak görevli bulunan yazar Halide Edip ile evlendi. Halide Hanım'ın babasına verdiği vekâlet ile nikâhları Bursa'da kıyıldı. Adnan Bey'in 1955'te ölümüne kadar süren bu evlilikten çiftin çocukları olmadı.

Mondros Mütarekesi’nden sonra Osmanlı Mebusan Meclisi’ne İstanbul milletvekili olarak girdi. Mehmet Emin Yurdakul ve Yusuf Akçura ile Milli Türk Fırkası’nın kurucuları arasında yer aldı (1919).

İstanbul’u işgali üzerine (16 Mart 1920) eşi Halide Edip ile Anadolu’ya geçti ve Ankara’ya yerleşti. Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi hükümeti tarafında Sağlık Bakanı olarak atandı. Refet Bele’nin cepheye gittiği dönemlerde vekaleten Dışişleri bakanlığı yaptı. Savaş yıllarında Çocuk Esirgeme Kurumu'nun (Himaye-i Etfal Cemiyeti) kurucuları arasında yer aldı.

Çeşitli görüş ayrılıkları sebebiyle 9 Kasım 1924'te Halk Fırkası'ndan ayrıldı, ikinci grup milletvekillerinin arasına dahil oldu. 17 Kasım 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’na katıldı. Partinin Haziran 1925’te kapatılmasından sonra bir süre bağımsız milletvekili olarak mecliste yer aldı. 30 Ocak 1926'da milletvekilliğinden çekildi ve eşi Halide Edip’le birlikte Türkiye’den ayrıldı.  14 yıl boyunca İngiltere ve Fransa’da yaşadı.

1946- 1950 yılları arasında İstanbul milletvekili; 1950- 1954 yılları arasında Bağımsız Milletvekili olan Adıvar, 1955 yılında meclisten ayrıldı ve ilim alanındaki çalışmalarına döndü. Son yıllarındaki araştırma yazılarını Cumhuriyet ve Yeni Ufuklar dergisinde yayımladı.

1Temmuz 1955 tarihinde İstanbul’daki evinde hayata gözlerini yuman yazarın kabri Merkez Efendi Kabristanı’ndadır. Ölümü üzerine Yeni Ufuklar dergisi Ağustos 1955’te özel bir sayı çıkarmış eşi Halide Edip de bir anma kitabı yayımlamıştır. (1956)

Edebi Şahsiyeti

Adnan Adıvar, Paris Doğu Dilleri Okulunda sekiz yıl boyunca Türkçe hocası olarak görev yaptı. Yurt dışında yaşadığı dönemde Bertrand Russell'ın The Problems of Philosophy (Londra 1911) adlı eserini Felsefe Meseleleri adıyla Türkçeye tercüme ederek 1935 yılında İstanbul’da yayımladı. Britannica ansiklopedisine “Türkiye’nin Yeni Zaman Tarihi” maddesini yazdı.

Adıvar’ın Türk bilim tarihi açısından en önemli çalışması, II. Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde Paris’te yayımlanan La Science chez les Turcs Ottomans (Osmanlı Türklerinde İlim) adlı eseridir. Eser, Orhan Gazi’nin İznik’te ilk medreseyi kurduğu 14. yüzyılın başından 18. yüzyılın sonuna kadar olan süre içinde Türkiye’de bilimin durumunu, matematik, astronomi, coğrafya, kimya ve tıp konusunda eser vermiş âlimler ve eserlerini inceleyerek değerlendirmektedir.

1939’da memlekete dönen yazar, o sıralarda kurulan İslâm Ansiklopedi yazı kurulu başkanlığına getirildi. Ali Kuşçu, Harezmî ve Davud el-Antakî, Ebu’l-Kâsım Zehravî yanında Fârâbi, İbn Bâcce, İbn Haldun, Kınalızâde Ali, İbrahim Hakkı Paşa gibi filozof, tarihçi ve devlet adamlarının biyografilerini kaleme alan Adnan Adıvar, bunların dışında astroloji, İbn Meymun, İbn el-Heysem, İbn Tufeyl maddelerine notlar eklemiştir. Hayatının son dönemlerinde ansiklopediyi “K” maddesine kadar getirebilen Adıvar yerini Prof. Dr. Cavit Baysun’a devretti.

Adıvar’ın İstanbul’da yayımlanan bir diğer önemli eseri Tarih Boyunca İlim ve Din’dir. İki cilt olarak yayınlanan eser, din ve bilim ilişkileri bağlamında bir genel bilim tarihi niteliğindedir.

ESERLERİ

Çeviri: Faust Tahlil Tercümesi (1939)

Deneme-Araştırma: Felsefe Meseleleri: (1936), La Science chez les Turcs Ottomans du commencement jusqu'a la fin du moyen-age (1937) Osmanlı Türklerinde İlim (1939), Tarih Boyunca İlim ve Din (1944), Bilgi Cumhuriyeti Haberleri (1945), Farabi 870-950 (1947), Dur Düşün (1950), Hakikat Peşinde Emeklemeler (1954), Bilimin Sert Yolunda Cüretkâr Adımlar Haz. Remzi Demir (2003)